Derk met de beer en de volkscultuur, Bathmen telt af!

BATHMEN – In de streken waar het Nedersaksisch dialect wordt gesproken duikt al sinds jaar en dag in de winterperiode ‘Derk met de beer’ op. Het is één van de oude volksfiguren die via een oud bijgeloof verjaagd moet worden als symbool van de donkere tijd. Zo omstreeks de winterwende zijn er vele oude gebruiken mythes en verhalen om de nieuwe tijd en het lengen der dagen aan te kondigen. Dit gaat meestal gepaard met lawaai en het vuurwerk, de midwinterhoorn, ja zelfs het klinken van het glas bij het toosten hoort daarbij. Het verjaagt de boze geesten is het idee.In een zoektocht naar sporen van de oude volkscultuur in en rond de winter zijn er veel sagen en rituelen die te maken hebben met de angst voor de dood en het onbekende. De legende van ‘Derk met de beer’, soms ook ‘Derk met de honden’, hoort daarbij. De varianten om hem te duiden zijn eindeloos. Meestal is hij een toornige oude boer verstoten van zijn land. Als beerhouder (een mannetjesvarken) trekt hij bij nacht en ontij rond op zoek naar boeren die hun varken willen laten dekken. Hierbij steelt hij alles wat los en vast zit en dan vooral dat wat los zit. Hij wordt in de oude verhalen dan ook wel gebruikt om de mensen aan te sporen altijd alles keurig op te ruimen en heeft aldus een moraliserende rol.

Het tijdstip waarop Derk met de beer opduikt in de verhalen die men elkaar vroeger rond het vuur vertelde, verschilt van regio tot regio, ja zelfs van plaats tot plaats. Het is wel altijd ergens midden in de winter.

In het vorige nummer schreef Teun Deijk in zijn column ’t Zwarte Schoap dat Derk met de beer op kerstavond verscheen. Teun Deijk heeft groot gelijk. Ja, Derk met de beer heeft een plek in de verhalen die horen op kerstavond. Maar dan wel in Holten. Teun Deijk is dan ook een geboren en getogen Holtenaar en zal in zijn jeugd altijd gehoord hebben dat Derk met de Beer op kerstavond actief is. Maar in Bathmen ligt het duidelijk anders, aldus Alie van de Pothaar. Hier is ‘Derk met de beer’ al sinds mensenheugenis actief op oudejaarsavond. In Markelo evenzeer. Kortom het verschilt van plek tot plek. En mocht de waarheid tussen Bathmen en Holten ergens in het midden liggen dan komen we uit in Dijkerhoek. Alie van de Pothaar, geboren Stevens, is afkomstig uit Dijkerhoek. Het kan de oude Stevens helaas niet meer nagevraagd worden, hij overleed enkele jaren geleden, maar in de geschiedenis van sagen en legenden gaat de overlevering altijd over van vader op zoon/dochter. Alie heeft het dus ongetwijfeld van haar vader gehoord. ‘Bathmen telt af’ houdt zich aan de versie van Alie van de Pothaar en dat is toch echt die waarbij Derk met de beer in Bathmen op oudejaarsavond actief is. Hij moet verjaagd moet worden met geweerschoten (vuurwerk).