Buiten gebruik

Welbeschouwd: breinscheuten

Het kan er in een mensenhoofd raar aan toe gaan. Neem een paar weken terug. Voor de Boeldag zag ik op een stoep zo’n oud televisietoestel staan met zo’n uitstekende beeldbuistoeter. Opeens schoot er een reclametekstje door mijn hoofd dat vroeger op de televisie werd gebruikt: Lekker samen voor de buis, … ja gezellig.Ik besefte opeens dat zo’n uitdrukking uit de tijd is geraakt. We hebben alleen nog maar van die platte tv’s, zonder buis. Zouden jongeren zo’n uitdrukking nog begrijpen? Zouden ze nog snappen dat ‘lekker samen voor de buis’ betekent met elkaar tv kijken? Of zou zo’n uitdrukking zich moeten aanpassen, veranderen?

Er schoot me nóg iets te binnen. Ergens heb ik nog, zoals dat heette, een werkblad van een kleuterschool, uit 1973. Een A4’tje verdeeld in twintig vierkantjes. In elk hokje een simpele afbeelding. Er boven staat: WAT IS ER WEG? Teken het er BIJ. In een hokje rechts bovenaan staat een telefoontoestel afgebeeld. Zo’n ouderwets tafelmodel met draaischijf en hoorn. Er stond een kruis doorheen: fout. Wat ontbrak was het snoer dat de haak met de telefoon verbond! Maar wat had de kleuter gedaan? In de draaischijf stonden zes gaatjes ingetekend. De kleuter had die keurig aangevuld met de ontbrekende vier, zodat er, net als in een échte draaischijf, 10 openingetjes waren! Naar mijn idee minstens een extra pluim waard in plaats van een fout-kruising, maar dit terzijde.

Waar het mij om gaat: een poosje geleden ging de telefoon. Ik nam op en zei mijn naam, waarop er aan de andere kant een aarzelende stem klonk: “Oh, dan heb ik een verkeerd nummer gedraaid, neemt u mij niet kwalijk.” Bijna had ik geantwoord met: “Nou, dan hebt u nog een antiek toestel.” Ik wil maar zeggen, die zegswijze wordt straks mogelijk ook niet meer begrepen en zal wel verdwijnen.

In 2004 kwam er een nieuwe Bijbelvertaling uit. Kort daarna zag ik bij Barend & Van Dorp een gesprek daarover met een protestants predikant, een hofprediker. Die vond die vertaling maar niks. Als voorbeeld noemde hij een tekst uit het boek Genesis. Daar stond eerst: “En Jakob weende.” Nu stond er: “En Jakob liet zijn tranen de vrije loop.” Een schandelijke verarming vond hij dat en kreeg daarbij alle bijval! Een weekje later had ik drie kleinkinderen op bezoek. Ik deed een spelletje met ze. Ik noemde een werkwoord en dan moesten zij doen wat daarbij hoorde. Ik zei: “krabben” en ze krabden; “hoesten” en ze hoestten; “lachen” en ze lachten, enz. Toen na een tijdje: “wenen.” Alle drie: “Wat zei je opa?” Ik zei: “wenen.” “Wenen, wat is dat?”

Rond 1985 zag ik eens de volgende stelling voor een proefschrift: Sinds de introductie van In Vitro Fertilisatie heeft de uitdrukking ‘lekker samen voor de buis’ veel van haar eenduidigheid verloren. Die zou dus nu ook niet meer kunnen, net zo als dat werkblad.

Piet van der Klis.